فصل 2 دستگاه عصبی
1- مغز: شامل مخ، و مخچه و ساقه ی مغز است.
نکات مخ
1-بزرگترین بخش مغز و توانایی یادگیری، حافظه، ادراک و عملکرد هوشمندانه را دارد.
2- قشر مخ (کرتکس) لایه ای است با برآمدگی ها و شیار های بسیار که همانند سایر چین خوردگی های بدن(در دستگاه گوارش) به منظور افزایش سطح صورت گرفته و این چین خوردگی در انسان بیشترین مقدار خود را داراست و در وال ها و سایر پریمات ها هم وجود دارد.
3- قشر مخ خاکستری رنگ بوده و محل تجمع جسم سلولی نورون ها است.
4- قشر مخ پردازش اطلاعات حسی مانند درد و ...را انجام میدهد .
5- بخش مرکزی مخ سفید رنگ و محل عبور راههای عصبی است.
6- جسم پینه ای به دسته ای از تار های عصبی گفته می شوند که دو نیمکره مغز از این طریق به هم مرتبط می شوند.
7 - نیمکره ی چپ مخ اطلاعات حسی را از سمت راست بدن و نیمکره ی سمت راست مخ اطلاعات حسی را از سمت چپ بدن دریافت میکنند و این در حالی است که هر کدام از نیمکره ها کار مخصوص به خود را نیز انجام می دهند.
نکات مخچه:
1- مخچه در پشت ساقه ی مغز قرار دارد .
2- جسم کرمینه دو نیم کره ی مخچه را به هم متصل می کند .
3- مخچه مرکز یادگیری و هماهنگی حرکات لازم برای تنظیم حالت بدن و تعادل است که اطلاعات خود را از ماهیچه ها، مفصل ها، پوست و چشم ها و گوش ها در یافت میکند.
4- علائم آسیب به مخچه: فرد هنگام راه رفتن تلو تلو می خورد و اعمال خود را به طور غیر ماهرانه انجام می هد و نمی تواند یک خط مستقیم رسم کند ...
نکات ساقه مغز:
1- قسمت پایینی مغز ساقه ی مغز نام دارد.
2- ساقه ی مغز شامل: مغز میانی و پل و بصل النخاع است.
نکات تالاموس:
1- مرکز تقویت و انتقال پیام های عصبی است. این اطلاعات پس از گرد هم آمدن در این مرکز تقویت می شوند و به بخش های مربوطه در قشر مخ فرستاده می شوند.
2- در پردازش اطلاعات حسی نقش مهمی دارد .
نکات هیپوتالاموس:
1- در زیر تالاموس قرار دارد
2- همراه بصل النخاع بسیاری از اعمال حیاتی مربوط به فعالیت های بدن مانند تنفس و ضربان قلب را تنظیم می کند.
3- در واقع خود هیپوتالاموس مرکز احساس گرسنگی و تشنگی و تنظیم دمای بدن است و نیز بسیاری از اعمال غده های ترشح کننده ی هورمون ها را تنظیم می کند.
نکات دستگاه لیمبیک:
1- شبکه ی گسترده ای از نورون هاست که تالاموس و هیپوتالاموس را به قسمت هایی از قشر مخ متصل می کند .
2- نقش مهمی در حافظه، یادگیری و احساسات مختلف، مانند رضایت ، عصبانیت و لذت، بر عهده دارد.
چند نکته راجع به نخاع:
1- رابط بین دستگاه عصبی محیطی و مرکزی است و آنها را به هم متصل می کند.
2- مرکز برخی انعکاس های بدن است(انعکاس پاسخی ناگهان و غیر ارادی ماهیچه ای در برابر محرک هاست).
3- نخاع31 جفت عصب دارد که هر عصب نخاعی شامل یک ریشه پشتی(نورون های حسی) و ریشه شکمی (نورون های حرکتی)است.
4- در برش عرضی نخاع همانند مغز دو بخش دیده می شود:
الف – بخش خارجی سفید رنگ که شامل بخش های میلین دار است.
ب- بخش مرکزی خاکستری رنگ که شامل جسم سلولی نورون هاست .
5- در بخش خاکستری نخاع نورون های رابط حضور دارند.
روشهای محافظت از دستگاه مرکزی عبارتند :
1- استخوان های جمجمه و ستون مهره ها
2- پرده های سه لایه ای مننژ که از خارج به سمت درون مغز عبارتند از:
سخت شامه، عنکبوتیه و نرم شامه(دارای مویرگ های خونی است و نقش تغذیه ای برای بافت عصبی دارد.
نکته: بین لایه های عنکبوتیه و نرم شامه مایع مغزی-نخاعی وجود دارد که نقش ضربه گیری را داراست.
3 - سد خونی – مغزی : مویرگ های مغزی نسبت به سایر قسمت های بدن متفاوت هستند و فاقد منافذی هستند که در سایر بافت ها وجود دارند بنابراین بسیاری از مواد که در متابولیسم سلول های مغزی نقشی ندارند و همچنین میکروب ها نمی توانند وارد مغز شوند که این عوامل حفاظت کننده سد خونی – مغزی گفته می شود اما موادی مانند گلوکز و اکسیژن می توانند عبور کنند.
چند نکته راجع به دستگاه عصبی محیطی:
1- شامل 31 جفت عصب نخاعی(هر عصب هم یک ریشه شکمی و یک ریشه پشتی دارد) و 12 جفت عصب مغزی است.
2- دستگاه عصبی محیطی شامل دو قسمت است: الف- حسی و ب- حرکتی
3- بخش حسی که اطلاعات اندام های حس را به دستگاه عصبی مرکزی هدایت می کند.
4- بخش حرکتی هم خود دو بخش دارد که عبارتند از: دستگاه عصبی پیکری و خود مختار.
5 - دستگاه عصبی پیکری: ماهیچه های اسکلتی که تحت کنترل آگاهانه ما قرار دارند و همچنین انعکاس های نخاعی که غیر ارادی هستند جز این دستگاه عصبی هستند.
نکته: انعکاس ها که برای حفظ حیات ضروری هستند به علت اینکه نخاع و دستگاه عصبی محیطی در گیر هستند سریع انجام می شوند و مغز نقشی ندارد.
6- دستگاه عصبی خود مختار شامل : الف) اعصاب سمپاتیک ب) اعصاب پاراسمپاتیک
7- اعمال سمپاتیک : شامل :
جلوگیری از ریزش اشک ،
گشادی مردمک ،
گشاد کردن مسیرهای هوا ،
تشدید ضربان قلب ،
آزاد کردن گلوکز از کبد ،
تحریک غده آدرنال ،
کاهش فعالیت روده ها ،
جلوگیری از ادرار،
کاهش فعالیت شکم و پانکراس .
8- اعمال پاراسمپاتیک : عکس حالات سمپاتیک است .
چند نکته راجع به دستگاه عصبی جانوران:
1-ساده ترین دستگاه عصبی مربوط به هیدر(کیسه تنان) است. این جانور سر و مغز ندارد و فاقد دستگاه اعصاب محیطی و مرکزی است.
2- پلاناریا که از کرم های پهن است مغز کوچکی دارد ( شامل گره های عصبی است که توده هایی از جسم سلولی نورون ها پس به رنگ خاکستری خواهد بود )این جانور دارای دستگاه عصبی مرکزی است که شامل دو طناب عصبی موازی است و این دو رشته اعصاب منشعب می شوند که دستگاه عصبی محیطی را تشکیل می دهند.
3- مغز حشرات شامل گره های عصبی است که به هم جوش خورده اند طناب عصبی شکمی این جانوران در هر قطعه از بدن دارای یک گره عصبی است که فعالیت های ماهیچه های آن قطعه را کنترل می کنند. حشرات دستگاه عصبی محیطی هم دارند.
4- مغز مهره داران در دوران جنینی شامل سه بخش: مغز جلویی، مغز میانی و مغز عقبی است.
5- در مهره داران اندازه ی نسبی مغز پستانداران و پرندگان نسبت به وزن بدن بیشتر از سایرین است. رشد نیم کره های مغز در پستانداران و پرندگان امکان انجام رفتار های پیچیده را در مقایسه به سایرن به آنها می دهد.
6-چین خوردگی های مخ انسان نسبت به اندازه بدن بیشترین مقدار را دارد همین امر امکان انجام فعالیت های پیچیده مانند تفکر و رفتار حل مسئله را به انسان می دهد.
7- بعد از انسان این چین خوردگی در وال ها و سایر پریمات ها(نخستی ها) بیشتر از سایر مهره داران است.